کد مطلب:149873 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:279
در تحقیق تاریخ ولادت حسین بن علی
كشف و تعیین تاریخ ولادت ائمه ی دین و بزرگان، در صدر اسلام، بسیار صعب و دشوار است، زیرا اولا: نوشتن و صنعت خط - كه به واسطه ی آن ثبت تاریخ می شود - در آن عصر جدیدالعهد بوده؛ [1] و ثانیا: ثبت تاریخ ولادت معمول نبوده و اهتمامی به آن نمی شد، و آنچه از تاریخ ولادت رجال و بزرگان صدر اسلام مكشوف و معین گردیده، اغلب بعد از زمان خودشان بوده كه به واسطه اهمیت تاریخی یا مذهبی كه در وسط و یا در آخر عمر حائز آن گردیده اند، بوده.
در تاریخ ولادت باسعادت حضرت حسین بن علی (ع) اختلافی میان علماء كبار اسلام موجود است. سید بن طاوس در كتاب اقبال می گوید: «من
در كتاب التعریف فی المولد الشریف، اختلافات علما را در مولد شریف ذكر كرده ام.» و ما نیز پس از ذكر گفته های آنان، آنچه را كه معاضد به برهان است بیان خواهیم كرد. شیخ طوسی [2] در كتاب مصباح و سید بن طاوس در كتاب اقبال و علامه ی مجلسی در كتاب بحارالانوار و شیخ كفعمی [3] در كتاب مصباح گفته اند: «تولد آن حضرت در مدینه در سیم شعبان سال چهارم هجرت بوده.» [4] سند این قول، توقیعی است [5] كه به قاسم بن علاء [6] از حضرت ابومحمد عسكری (ع) صادر گردیده و شیخ طوسی نص آن را در مصباح نقل كرده كه ولادت حسین (ع) در روز پنجشنبه سیم شعبان بوده؛ و آن روز روزه
مستحب است. و شیخ مفید [7] در كتاب ارشاد، و شیخ طبرسی در كتاب اعلام الوری، و محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی در كتاب مناقب، و علی بن عیسی اربلی در كتاب كشف الغمة به روایت كمال الدین، ابن طلحه ی شافعی (متوفای 654 ه) در مطالب السؤل، و شیخ جعفر بن نما [8] در كتاب مثیر الاحزان، می گویند كه: «مولد شریف در پنجم شعبان سال چهارم هجری بوده.» و از علماء عامه، ابن صباغ مالكی [9] در كتاب الفصول المهمة فی معرفة الائمة روز پنجم شعبان را روز ولادت تعیین نموده. و بر این رأی، علمای شیعه استناد كرده اند به روایت حسین بن زید كه شیخ طوسی او را نیز در مصباح نقل كرده كه حسین بن زید از جعفر بن محمد - علیه السلام - روایت كرده كه ولادت حضرت حسین بن علی (ع) در شب پنجم شعبان سنه ی چهار هجری بوده. و شیخ شهید اول [10] در كتاب دروس گفته، ولادت حضرت در آخر ربیع الاول سال سیم هجرت بوده.
نزدیكتر و ارجح به نظر آن است كه مولد حضرت سیدالشهداء، حسین بن علی (ع) در سیم شعبان سال چهارم هجری بوده، اولا: سند این رأی از
سید بن طاوس به شیخ الطائفه، بر حسب تصریح خود سید، منتهی می شود، و شیخ استناد به توقیع قاسم بن علاء همدانی وكیل حضرت ابی محمد عسكری (ع) نموده، و میانه ی شیخ الطائفه و قاسم بن علاء، بر حسب ظاهر، وسائط نقل چندان زیاد نیست، زیرا كه رحلت حضرت عسكری (ع) در سنه ی 2600 ه و وفات شیخ در سال 460 ه اتفاق افتاده؛ ممكن است به سه واسطه شیخ الطائفه این قول و تعیین را از حضرت عسكری (ع) نقل كرده باشد. بنابراین، این روایت حسین بن زید، كه مفاد آن تعیین مولد شریف روز پنجم شعبان است، خواهد بود، زیرا كه روایت حسین بن زید از جعفر بن محمد (ع) است و وسائط شیخ ناقل این قول در مصباح بیشتر است به واسطه ی طول زمان؛ و ثانیا: اختیار سید بن طاوس این قول را مؤید قوی و مرجح است، زیرا كه تحری و نظر عمیق سید در این بحث، موجب كثرت وثوق است؛ و ثالثا: شهرت در نزد علمای شیعه، به طوری كه علامه ی مجلسی نقل كرده، موجب قوت ظن است. و دیگر آن كه سید در اقبال می گوید كه ابن عیاش [11] گفت: شنیدم حسین بن علی بن سفیان بزوفری [12] گفت كه ابوعبدالله صادق (ع) این دعا را (كه نقل نص آن را نموده) در این روز (روز
سیم شعبان) می خواند، و فرمود این دعا از دعاهای روز سیم شعبان است كه آن روز روز ولادت حضرت سیدالشهداء حسین بن علی (ع) است. شیخ طوسی در تهذیب گفته كه ولادت حضرت در آخر ربیع الاول سال سیم هجرت بوده، و سبب اختیار شیخ الطائفه این تاریخ را با این كه مخالف آنچه كه در مصباح روایت كرده - به روایت قاسم بن علاء سیم، و به روایت حسین بن زید پنجم شعبان سال چهارم هجرت - می باشد، به واسطه ی این است كه اعتماد كرده [13] بر آنچه در نزد علمای اهل سنت و شیعه مشهور می باشد: این كه ولادت حسن بن علی (ع) در نصف رمضان بوده. و به روایتی كه علامه ی مجلسی آن را صحیح دانسته، این كه تاریخ و فاصله ی میانه ی ولادت حسن و حسین (ع) شش ماه و ده روز است؛ لیكن تعیین روز ولادت حضرت حسن (ع) در نصف ماه مبارك رمضان، مستند به دلیل قوی یا روایت نیست، به طوری كه مجلسی نیز بر این تصریح كرده. ممكن است به واسطه ی دلیل قوی بر ولادت حسین بن علی (ع) در سیم شعبان از سال چهارم، بگوییم كه ولادت حسن (ع) در ماه رمضان نبوده و شیخ شهید هم به همین قرینه ی ضعیفه متابعت شیخ الطائفه را نموده است.
در تاریخ ولادت باسعادت حضرت حسین بن علی (ع) اختلافی میان علماء كبار اسلام موجود است. سید بن طاوس در كتاب اقبال می گوید: «من
در كتاب التعریف فی المولد الشریف، اختلافات علما را در مولد شریف ذكر كرده ام.» و ما نیز پس از ذكر گفته های آنان، آنچه را كه معاضد به برهان است بیان خواهیم كرد. شیخ طوسی [2] در كتاب مصباح و سید بن طاوس در كتاب اقبال و علامه ی مجلسی در كتاب بحارالانوار و شیخ كفعمی [3] در كتاب مصباح گفته اند: «تولد آن حضرت در مدینه در سیم شعبان سال چهارم هجرت بوده.» [4] سند این قول، توقیعی است [5] كه به قاسم بن علاء [6] از حضرت ابومحمد عسكری (ع) صادر گردیده و شیخ طوسی نص آن را در مصباح نقل كرده كه ولادت حسین (ع) در روز پنجشنبه سیم شعبان بوده؛ و آن روز روزه
مستحب است. و شیخ مفید [7] در كتاب ارشاد، و شیخ طبرسی در كتاب اعلام الوری، و محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی در كتاب مناقب، و علی بن عیسی اربلی در كتاب كشف الغمة به روایت كمال الدین، ابن طلحه ی شافعی (متوفای 654 ه) در مطالب السؤل، و شیخ جعفر بن نما [8] در كتاب مثیر الاحزان، می گویند كه: «مولد شریف در پنجم شعبان سال چهارم هجری بوده.» و از علماء عامه، ابن صباغ مالكی [9] در كتاب الفصول المهمة فی معرفة الائمة روز پنجم شعبان را روز ولادت تعیین نموده. و بر این رأی، علمای شیعه استناد كرده اند به روایت حسین بن زید كه شیخ طوسی او را نیز در مصباح نقل كرده كه حسین بن زید از جعفر بن محمد - علیه السلام - روایت كرده كه ولادت حضرت حسین بن علی (ع) در شب پنجم شعبان سنه ی چهار هجری بوده. و شیخ شهید اول [10] در كتاب دروس گفته، ولادت حضرت در آخر ربیع الاول سال سیم هجرت بوده.
نزدیكتر و ارجح به نظر آن است كه مولد حضرت سیدالشهداء، حسین بن علی (ع) در سیم شعبان سال چهارم هجری بوده، اولا: سند این رأی از
سید بن طاوس به شیخ الطائفه، بر حسب تصریح خود سید، منتهی می شود، و شیخ استناد به توقیع قاسم بن علاء همدانی وكیل حضرت ابی محمد عسكری (ع) نموده، و میانه ی شیخ الطائفه و قاسم بن علاء، بر حسب ظاهر، وسائط نقل چندان زیاد نیست، زیرا كه رحلت حضرت عسكری (ع) در سنه ی 2600 ه و وفات شیخ در سال 460 ه اتفاق افتاده؛ ممكن است به سه واسطه شیخ الطائفه این قول و تعیین را از حضرت عسكری (ع) نقل كرده باشد. بنابراین، این روایت حسین بن زید، كه مفاد آن تعیین مولد شریف روز پنجم شعبان است، خواهد بود، زیرا كه روایت حسین بن زید از جعفر بن محمد (ع) است و وسائط شیخ ناقل این قول در مصباح بیشتر است به واسطه ی طول زمان؛ و ثانیا: اختیار سید بن طاوس این قول را مؤید قوی و مرجح است، زیرا كه تحری و نظر عمیق سید در این بحث، موجب كثرت وثوق است؛ و ثالثا: شهرت در نزد علمای شیعه، به طوری كه علامه ی مجلسی نقل كرده، موجب قوت ظن است. و دیگر آن كه سید در اقبال می گوید كه ابن عیاش [11] گفت: شنیدم حسین بن علی بن سفیان بزوفری [12] گفت كه ابوعبدالله صادق (ع) این دعا را (كه نقل نص آن را نموده) در این روز (روز
سیم شعبان) می خواند، و فرمود این دعا از دعاهای روز سیم شعبان است كه آن روز روز ولادت حضرت سیدالشهداء حسین بن علی (ع) است. شیخ طوسی در تهذیب گفته كه ولادت حضرت در آخر ربیع الاول سال سیم هجرت بوده، و سبب اختیار شیخ الطائفه این تاریخ را با این كه مخالف آنچه كه در مصباح روایت كرده - به روایت قاسم بن علاء سیم، و به روایت حسین بن زید پنجم شعبان سال چهارم هجرت - می باشد، به واسطه ی این است كه اعتماد كرده [13] بر آنچه در نزد علمای اهل سنت و شیعه مشهور می باشد: این كه ولادت حسن بن علی (ع) در نصف رمضان بوده. و به روایتی كه علامه ی مجلسی آن را صحیح دانسته، این كه تاریخ و فاصله ی میانه ی ولادت حسن و حسین (ع) شش ماه و ده روز است؛ لیكن تعیین روز ولادت حضرت حسن (ع) در نصف ماه مبارك رمضان، مستند به دلیل قوی یا روایت نیست، به طوری كه مجلسی نیز بر این تصریح كرده. ممكن است به واسطه ی دلیل قوی بر ولادت حسین بن علی (ع) در سیم شعبان از سال چهارم، بگوییم كه ولادت حسن (ع) در ماه رمضان نبوده و شیخ شهید هم به همین قرینه ی ضعیفه متابعت شیخ الطائفه را نموده است.
[1] مورخ شهير، جرجي زيدان، در تاريخ التمدن الاسلامي (ص 55، ج 3، ط 4، مصر) مي نويسد: «هنگام ظهور اسلام، صنعت نوشتن در سرزمين حجاز معروف بود وليكن هنوز شيوع و انتشار را نداشت، تنها ده و اند نفر در آن سامان بر نگاشتن آشنا بودند.» و بلاذري در فتوح البلدان (ص 457، ط 1، مصر) مي نگارد: «اسلام داخل شد و در قريش هفده نفر بر نوشتن آشنا بودند: عمر بن خطاب، علي بن ابي طالب، عثمان بن عفان، ابوعبيدة بن جراح، طلحه، يزيد بن ابي سفيان، ابوحذيفة بن عتبة بن ربيعة، حاطب بن عمرو، برادر سهيل بن عمرو عامري از قريش، ابوسلمة بن عبدالاسد مخزومي، ابان بن سعيد بن عاصي بن امية، برادرش خالد بن سعيد، عبدالله بن سعد بن ابي سرح عامري، حويطب بن عبدالعزي عامري، ابوسفيان بن حرب بن امية، معاوية بن ابي سفيان، جهيم بن صلت بن محزمة بن مطلب بن عبدمناف، علاء بن حضرمي كه از خلفاي قريش مي بوده.» و اين هم ناگفته نماند كه طبري در تاريخ خود (ص 197، ج 7) مي نويسد: «ان اول من كتب من العرب حرب بن امية بن عبدشمس بالعربية.».
[2] ابوجعفر محمد بن حسن بن علي، مشهور به شيخ الطائفه، از فقهاي عظام شيعه و مروجين شريعت بود. شب دوشنبه 22 محروم از سال 460 ه وفات يافت. (مؤلف).
[3] تقي الدين ابراهيم بن علي بن حسن عاملي كفعمي، (احمد مقري (متوفاي 1041 ه) در نفح الطيب (ص 397، ج 4، ط مصر) مي نويسد: «و ما رأيت مثله في سعة الحفظ و الجمع.» و علامه ي عاملي در اعيان الشيعة (ص 337، ج 5، ط دمشق) مي نگارد: «كفعمي منسوب است به كفر عيما، به فتح كاف و سكون فا، كه قريه اي بوده از ناحيه ي ثقيف در جبل عامل و قياس نسبت كفر عيماوي است، وليكن تخفيفا كفعمي گفته اند، مانند عبشمي و عبدري در نسبت عبدشمس و عبدالدار؛ و اين هم ناگفته نماند كه كفر به معناي قريه و عيما نام مردي و يا نحو آن بوده.» (چرندابي). عالم فاضل و زاهد عابد و شاعر اديب، صاحب كتاب مصباح، در ادعيه، كه در سال 895 ه از تأليف آن فارغ گرديده است. (مؤلف).
[4] شيخ كفعمي در تعيين يوم ولادت، پنجشنبه را اختيار كرده و گفته در عهد يزدجرد بود. (مؤلف).
[5] توقيع، عبارت از نامه هايي است كه از طرف ائمه ي اطهار (ع) به وكلاء و معتمدين از شيعه ي خودشان مي نوشتند. (مؤلف).
[6] قاسم بن علاء همداني، شخصي است كه صفواني (محدث قمي در هدية الاحباب (ص 188) مي نويسد: «صفواني ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالله بن قضاعة بن صفوان جمال، نزيل بغداد، و عالم ثقه و فقيه جليل القدر فرقه ي اماميه مي بوده، و ابن نديم گفته كه من او را در سال 346 ه ملاقات كردم. و ترجمه ي مختصر صفواني را ابن النديم در الفهرست (ص 278، ط مصر) درج نموده. (چرندابي). از او روايت كرده و از وكلاي حضرت عسكري بوده. (به رجال ابو علي بازگشت شود.) (مؤلف).
[7] محمد بن محمد بن نعمان، از بزرگترين مصلحين و نوابغ علماي شيعه به شمار رفته، و در سال 413 ه در بغداد وفات يافته، و ابن النديم در الفهرست (ص 252 و 279، ط مصر) مي نويسد: «رياست شيعه ي اماميه در عصر ما، در فقه و كلام و آثار، به ابن المعلم، شيخ مفيد، منتهي گرديده است»، و مي گويد: «شاهدته فرأيته بارعا»؛ يعني او را ديدار كردم و فوق اقرانش ديدم. (چرندابي).
[8] جعفر بن محمد بن جعفر بن محمد هبة الله بن نما حلي، لقبش نجم الدين، شيخ جليل القدر و فقيه از علماي اماميه و از مشايخ علامه ي حلي و از رجال قرن هفتم معدود است. هدية الاحباب، ص 94. (مؤلف).
[9] علي بن محمد بن الصباغ المكي المالكي از علماء مشهور و در سال 855 هجري فوت كرده. هدية الاحباب، ص 70. (مؤلف).
[10] ابوعبدالله محمد بن جمال الدين مكي به شمس الدين محمد دمشقي عاملي، از اعاظم علما و مفاخر شيعه، در روز پنجشنبه 9 جمادي الاولي از سال 786 به فيض شهادت نائل گرديده. هدية الاحباب، ص 167 - 165. (مؤلف).
[11] احمد بن محمد بن عبيدالله بن حسن بن عياش الجوهري، معاصر شيخ صدوق، و صاحب كتاب مقتضب الاثر في النص علي الائمة الاثني عشر، و از علما و ادبا معدود است. وفاتش سال 401 ه واقع شده. هدية الاحباب، ص 78. (مؤلف).
[12] بزوفري، ابوعبدالله حسين بن علي بن سفيان بزوفري، صاحب مصنفات، و روايت مي كند از او تلعكبري. (محدث قمي در هدية الاحباب (ص 113، ط نجف) مي نويسد: «تلعكبري ابومحمد هرون بن موسي شيباني، شيخ معتمد و ثقه و مرد جليل القدر و بزرگ منزلتي بود، كه در سال 385 ه وفات نموده، و تلعكبر، به فتح تا و لام مشدد و ضم عين مهمله و سكون كاف و فتح باء موحده، و يا عكبرا نام شهر كوچكي بوده از نواحي دجيل؛ نهري است كه مخرجش در بالاي بغداد بوده و به دجله مي ريزد، و فاصله ي عكبرا تا بغداد ده فرسخ مي باشد. (چرندابي). هدية الاحباب، ص 106. (مؤلف).
[13] محدث قمي در منتهي الامال (ص 124، ج 1، ط 1، تبريز) مي نويسد: «مشهور آن است كه ولادت حضرت امام حسن (ع) در شب سه شنبه، نيمه ي ماه مبارك رمضان سال سيم هجرت واقع شده، و بعضي سال دويم گفته اند.» اه. و پوشيده نماند كه اعتماد شيخ طوسي - قدس سره - نسبت به روايتي كه فاصله ي ولادت حسنين را شش ماه و ده روز قيد كرده، آن وقت درست مي نمايد كه ولادت حضرت حسن را در سال دوم هجري قائل بشود، و مراد از آخر ربيع الاول، آخر عرفي باشد. فتدبر. (چرندابي).